Kolay değil, tam yedi yıl sürmüş bir gerginlikti bu. Çin’in sessiz sedasız yürüttüğü arabuluculuk sonucu artık barıştırılmış iki ülke olarak karşımıza çıkmaları natürel ki sürpriz oldu. Dünyayı meşgul eden yakıcı gündem ortasında kaynayıp gitmiş bir gelişmedir İran ile Suudi Arabistan’ın yine olağanlaşması.
İki ülkenin ortasını bulan Çin’in de artık klasikleşmiş pasif dış siyasetten vazgeçip proaktif bir siyasete döndüğünün bir öbür işareti oldu bu. Çin’in Rusya-Ukrayna savaşını sona erdirecek bir barış planı olduğunu da biliyoruz. Tartısını koyduğunda sonuç alabildiğini İran ile Suudi Arabistan’ı barıştırarak gösterdi Çin.
İhtiyaç duyulan sakinlik
İyi oldu alışılmış. İran ile Suudi Arabistan’ın tesirli oldukları alanlarda çatışmayacakları manasına geliyor bu. Sakinlik, halklar faydasına uygundur elbette. Bu nedenle gelişmeden memnunluk duymakta haklıyız. Ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu birçok ülke duydukları memnuniyeti açıkladı. ABD de doğal… ABD’nin “memnun kaldığı” rastgele bir durumun kimseye hayır getirmeyeceğine inanan biri olarak bu saldırgan ülkenin artık hegamonyasını yitirdiği için gelişmeyi mutlulukla karşıladığına inandığımı belirtmeliyim. Zira kelam konusu iki ülkenin “iyi geçinmesi” Suudi Arabistan üzere sadık bir müttefiki kaybeden ABD’yi şad edecek bir gelişme değil. Bu Suudi Arabistan’ı artık İran’a karşı kullanamayacağı manasına da geliyor.
Hangi ülkeleri nasıl tesirler?
Sonrası ne olur, bu tekrar oluşan “bahar havası” ne kadar sürer bilinmez ancak bu normalleşmeden birçok ülkenin etkileneceği kesin. Örneğin Yemen Krizi’nde olumlu bir gelişmeye yol açabilir. Artık bir insanlık trajedisine dönüşmüş olan Yemen, İran ile Suudi Arabistan’ın dolaylı çatıştıkları bir “iç savaş” ülkesi. Suudi Arabistan 2015 yılında ülkenin sürgündeki hükümetini destekleyerek iç savaşa katılmış, İran’da başşehir Sanaa’yı ele geçiren Husi güçlerini desteklemişti. Suudi-İran mutabakatı, çatışmayı sona erdirme gayretlerine bir dayanak sağlayabilir.
Lübnan ile Suriye açısından
Lübnan da İran ile Suudi Arabistan’ın çekişme alanlarından biri. Tahran, Lübnan’daki en tesirli dinamiklerden Hizbullah’ı, Riyad da sünni güçleri destekliyor. Tahminen bu mutabakat Lübnan’ı da biraz olsun iki ülkenin çatışma alanı olmaktan çıkarır.
Aynı durum Suriye için de geçerli. 12 yıl süren bir emperyal çullanmaya karşı çaba veren Suriye hem alanda hem de diplomaside önemli kazanımlar elde etti. Arap Birliği tekrar Suriye’ye üyelik daveti yaptı, Tunus bile Şam elçiliğini tekrar açmak istediğini duyurdu. Suriye’de cihatçı güçlere takviye veren Suudi Arabistan hem Suriye’ye yönelik bu bölgesel takviyesi görmezden gelemez hem de İran’la normalleşmeden dolayı artık bu ülkede bir nüfuz savaşını sürdüremez.
İsrail’i üzer
İsrail için durumun pek iç açıcı olmadığını belirtelim. Aslında Suudi Arabistan’la bağlarını geliştirmek isteyen, bunun için epey uğraş da sarfeden İsrail’di. Artık Riyad’ın İran’la mutabakatı İsrail’i güç duruma soktu. Nükleer programını yok etmek için İran’a askeri saldırıyı bile düşünen İsrail artık Suudi dolaylı dayanağından mahrum kalmış durumda. İsrail’le bağlantılarını olağanlaştıran BAE’nin İran’la da tansiyonu azaltmaya çabalaması İsrail’i tekrar yalnızlaştıracak bir gelişme bu ortada.
İran ile Suudi’nin çıkarına
İran için de bu mutabakat son derece faydalı olabilir üzere görünüyor. İran, 2015 yılında batılı güçlerle yaptığı nükleer muahedenin çökmesi nedeniyle gitgide ağırlaşan milletlerarası yaptırımlarla karşı karşıya kaldı. Tahran-Riyad olağanlaşması İran’a bu yaptırımların delinmesi için yeni yollar açabilir. İran Rusya ile bağlarını da güçlendirdi, bu yeni olağanlaşma milletlerarası alanda rahatlamasına da yol açacak İran’ın.
Petrole bağımlılıktan kurtulmak için alternatif yollar arayan Suudi Arabistan, İran’ı petrol piyasasında rakip olmaktan çıkarıp “ortak” yaparak, geliştirmeyi düşündüğü projeler için gerekli istikrarı sağlamış olabilecek. Çatışmasız bir bölgeye yabancı sermaye çekmenin kolay olduğu malum.
ABD açısından, her ne kadar memnuniyet verici açıklamalar yapılsa da durum pek parlak değil. Zira Çin’in Tahran-Riyad ortasındaki arabuluculuğu bölgede nüfuz uğraşında ABD’yi geride bırakabilir.
Sonuç olarak; Şii başkan el Nimir’in idam edilmesinden bu yana Suudi Arabistan’la ilgileri bozuk olan İran’ın yine bölgesel siyasette tesirli olabileceği bir muahede bu. Suudi Veliaht Prens Muhammed bin Salman’ın muahedeyi onaylaması ise Suudi Arabistan’ın bölgede eskisinden çok farklı bir siyaset izleyeceğinin işareti olarak görülmeli.
Gelişme güzel.
Umarım Çin Rusya-Ukrayna savaşını sona erdirmede de başarılı olur.